BUDOWANIE ODPORNOŚCI – połączenie układu pokarmowego z immunologicznym

Kiedyś szukając informacji na najbardziej poczytny przeze mnie temat dietetyczny czyli żywienie dzieci natknęłam się na zdanie „Odporność zaczyna się w przewodzie pokarmowym”.

Wiem co jem

I tu popularny slogan „wiem, co jem” zaczyna nabierać całkiem nowego, prawdziwego znaczenia. Jakość, ilość jedzenia. Dobór składników odżywczych. Wdrażanie do codziennej diety probiotyków i koniecznie ich sojuszników prebiotyków. To wszystko ma ogromne znaczenie w zachowaniu homeostazy układu odpornościowego.

Od kiedy zaczyna się kształtować odporność?

Proces zaczyna się kształtować już od połączenia płodu z matką. Dlatego żywienie kobiety w ciąży jest tak ważne. Oprócz kształtowania się nawyków żywieniowych już w życiu płodowym dziecka, kształtujemy jego układ odpornościowy przez dietę kobiety w ciąży. Już na tym etapie mamy wyraźną korelację układu pokarmowego z układem immunologicznym. 

Rola karmienia naturalnego

Po urodzeniu dziecko karmione mlekiem matki zdobywa drogocenne przeciwciała i zdobywa odporność wrodzoną. Bezcenne właściwości kobiecego mleka w prawidłowym rozwoju niemowlęcia, w tym jego układu immunologicznego, są znane naukowcom od dawna. Ich dogłębne poznawanie stanowi jednak wciąż przedmiot badań, które pozwalają na lepsze wspieranie odporności dzieci, zwłaszcza tych, które nie mogą być karmione naturalnie. Dzięki prowadzonym badaniom w tej dziedzinie na nowo poznano bioaktywne składniki mleka matki – postbiotyki, które wyznaczają nową erę w rozumieniu wspierania systemu immunologicznego niemowląt. Znów układ pokarmowy ma wpływ na odporność. Prof. dr hab. med. Hanna Szajewska z Kliniki Pediatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie, której wiedzę bardzo doceniam, twierdzi, że skład mikrobiomu jelitowego niemowląt karmionych piersią korzystnie wpływa na rozwój układu odpornościowego i tolerancji immunologicznej. Poznanie mechanizmów za to odpowiedzialnych jest przedmiotem badań naukowców od kilkunastu lat.

Mikrobiota jelitowa

Zwłaszcza 1000 pierwszych dni życia dziecka to bardzo ważny czas intensywnego rozwoju układu odpornościowego, który determinuje późniejszą umiejętność organizmu do walki ze szkodliwymi czynnikami. To właśnie wtedy kształtuje się skład mikrobiomu jelitowego. Czynników, które na niego wpływają, jest bardzo dużo. Między innymi są to predyspozycje uwarunkowane genetycznie, ale także elementy zewnętrzne, takie jak sposób przyjścia na świat, narażenia na zanieczyszczenia i antybiotykoterapie. Przejście przez drogi rodne matki podczas naturalnego porodu jest momentem nabycia przez dziecko pierwszych mikroorganizmów, które mają duże znaczenie dla jego zdrowia i kształtowania odporności. Tym kluczowym aspektem determinującym rozwój mikrobioty jelitowej jest pokarm niemowląt. Najlepszym dla dziecka jest mleko matki zawierające składniki korzystnie wpływające na rozwój mikrobioty jelitowej i odporności. Rozwój mikrobioty jelitowej niemowlęcia i jednocześnie jego odporności najlepiej wspierają składniki pokarmowe wykazujące aktywność biologiczną, takie jak oligosacharydy, czy żywe bakterie, które wytwarzają liczne substancje bioaktywne. Wszystkie one są zaś naturalnie obecne są w mleku kobiecym. 

Zaburzenie układu pokarmowego przy natarciu intruza

Układ immunologiczny ma za zadanie chronić organizm przed czynnikami zewnętrznymi. Przewód pokarmowy najbardziej narażony na działanie „obcych” antygenów stanowi największy organ układu odpornościowego. Prawidłowa czynność mechanizmów odpornościowych zależy od uwarunkowań genetycznych, wieku, kondycji zdrowotnej, stresu oraz diety. Spośród składników diety obdarzonych komponentą immunologiczną na szczególną uwagę zasługują wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 i n-6, witaminy i składniki mineralne i przeciwutleniacze. Immunomodulacja tych składników polega na oddziaływaniu na barierę jelitową błon śluzowych, aktywność komórek obronnych oraz odpowiedź zapalną.

Składniki pokarmowe mające wpływ na układ odpornościowy

Nie od dziś znane są nam składniki pokarmowe mające bezpośredni wpływ na układ immunologiczny. W tej grupie należy wymienić między innymi:

• Omega-3 i omega-6.  

Przeciwzapalne właściwości kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 . Immunomodulacyjna aktywność lipidów wiąże się przede wszystkim z zawartością w pożywieniu wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Szczególne właściwości przypisuje się kwasom tłuszczowym szeregu n–3 oraz n–6. Obecnie badania nad NNKT skupiają się przede wszystkim na ich leczniczym wpływie na proces zapalny. Główne mediatory zapalenia to cytokiny, aminy biogenne, eikozanoidy. Eikozanoidy powstają z trzech NNKT.Ostateczna reakcja komórek układu odpornościowego zależy od ilości kwasu linolowego w diecie, czasu produkcji eikozanoidów oraz uwrażliwienia komórek na ich oddziaływanie.

• Witamina A 

Jest niezbędna w procesach metabolicznych odpowiedzialnych za widzenie, podziałach i różnicowaniu komórek oraz utrzymywaniu ich prawidłowej struktury, we właściwym funkcjonowaniu układu odpornościowego, a także rozwój, wzrost i reprodukcje organizmu. Niedobór witaminy A powoduje zaburzenia funkcji układu odpornościowego, a w konsekwencji zwiększoną zachorowalność na choroby zakaźne i wzrost śmiertelności. Uzyskane dotychczas dane o wpływie witaminy A na układ odpornościowy w większości dotyczą dzieci. W badaniach przeprowadzonych na grupie dzieci i młodzieży wykazano, iż niedobory witaminy A są związane z atrofią grasicy, węzłów chłonnych oraz śledziony. Witamina A pełni istotną funkcję w dojrzewaniu i różnicowaniu komórek układu immunologicznego tj. limfocytów, monocytów i neutrofili. Niedobór witaminy A osłabia aktywność fagocytarna makrofagów, co wynika z spadku poziomu w ziarnach azurofilnych neutrofili katepsyny G, uczestniczącej w degradacji fagocytowanych materiałów. Natomiast suplementacja diety retinoidami wzmaga fagocytozę makrofagów i uwalnianie TGF-β, niezbędnego w procesie gojenia ran.

• Witamina E

Witamina E jest wchłaniana w przewodzie pokarmowym w czasie trawienia tłuszczów. W postaci chylomikronów trafia do tkanek i wątroby. Z wątroby za pomocą lipoprotein transportowana jest do krwiobiegu. Po wypełnieniu antyoksydacyjnej funkcji nie ulega recurkaulacji, dlatego ważne jest jej dostarczanie z dietą. Właściwości antyoksydacyjne przejawiają się w zdolności do neutralizacji wolnych rodników w środowisku hydrofobowym.

• Witamina D

• Niedobór witaminy D poważnie upośledza równowagę fizjologiczną organizmu, a także może przyczyniać się do rozwoju wielu schorzeń. Ze względu na możliwość zastosowania witaminy D w terapii chorób autoimmunizacyjnych i nowotworowych, przedmiotem intensywnych badań stały się jej właściwości immunomodulacyjne i antyproliferacyjne.

• Selen

Selen jest istotnym składnikiem około 20 enzymów m.in. peroksydazy glutationowej (GSH-Px), która chroni lipidy błon komórkowych przed utlenianiem. Dodatkowo przyczynia się do zwiększonej aktywności komórek układu immunologicznego.

• Cynk

Zmiany poziomu cynku w organizmie zakłócają funkcje odporności wrodzonej. In vitro niedobór cynku zaburza rekrutację granulocytów obojętnochłonnych, proces generowania RFT oraz chemotaksję. Cynk w stężeniu 500 μm- ol/L bezpośrednio indukuje aktywność chemotaktyczną leukocytów. In vivo niski poziomu cynku w surowicy osłabia aktywność komórek NK i zdolność makrofagów do fagocytozy. Niedobór cynku koreluje dodatnio z liczbą granulocytów i komórek NK. 

• Żelazo

Niedobór żelaza zwiększa ryzyko infekcji, zakażeń, a także obniża czynność bakteriobójczą. Żelazo jest istotnym komponentem enzymów niezbędnych do procesów utleniania oraz właściwej funkcjonalności komórek układu odpornościowego. Prawdopodobnie żelazo reguluje produkcję cytokin oraz mechanizm ich działania poprzez wpływ na „secondmessenger system”. Niedobór żelaza nie wpływa zasadniczo na aktywność fagocytarną monocytów, ale osłabia ich działanie bakteriobójcze. Poza tym zredukowana zostaje aktywność mieloperoksydazy, obecnej w granulocytach obojętnochłonnych, która katalizuje reakcję powstania kwasu podchlorawego o silnych właściwościach przeciwzapalnych i przeciwwirusowych. 

Podsumowanie

Myślę, że wyżej wymienione argumenty bazujące na badaniach i wiedzy naukowej jednoznacznie potwierdzają powiązanie układu pokarmowego z immunologicznym. Mam nadzieję, że skłonią Was do refleksji na temat tego czy Wasze żywienie (dorosłych, dzieci, niemowlaków) jest prawidłowe, co można w aspekcie żywienia i wzmacniania odporności poprawić. Pamiętajcie, że ważny jest każdy mały krok. W sferze szeroko pojętego zdrowego stylu życia ( nie lubię używać sformowania „zdrowa dieta”) zmiany trzeba wprowadzać etapowo.